ثبت اختراع

ثبت اختراع در ایران: اختراع عبارت است از یک دستگاه، روش، ترکیب یا فرآیند منحصر به فرد و جدید که حاصل ایده و خلاقیت ذهنی انسان باشد. اختراع همچنین ممکن است ایجاد بهبود در عملکرد هر یک از موارد یاد شده باشد. به نحوی که مشکلی را حل کرده و کاربرد عملی برای کاربر داشته باشد.

هرچند در اختراع هم هدف ثبت کالایی است که در آن نوآوری صورت گرفته است. اما تفاوت آن با طرح صنعتی در عملکرد فنی می باشد. در طرح صنعتی هدف انحصار ظاهر و فرم کالا برای مالک است. حال آن که در اختراع ” عملکرد فنی ” یا روش اجرا مقصود نهایی از ثبت است. بر این پایه برخی کالاها چون طرح کاشی یا فرش تنها به عنوان طرح صنعتی، برخی چون مدارهای الکترونیکی تنها به عنوان اختراع و برخی هم چون دستگاه تلفن  هم به عنوان طرح صنعتی (از جهت ظاهر آن) و هم به عنوان اختراع (از جهت عملکرد و فنی) قابلیت ثبت را دارند.

مدارک مورد نیاز:

مدارک هویتی مالک و مخترع
توصیف – خلاصه توصیف – ادعا نامه – عکس – طرح و نقشه در صورت وجود.

نهاد داوری:

داوری فنی – علمی در یک نهاد تخصصی جدا از اداره ثبت اختراعات صورت می پذیرد. به همین منظور در حین فرایند ثبت متقاضی می تواند به انتخاب خود یکی از این نهاد ها را که از سوی اداره اختراعات به وی معرفی می شود را به اداره مذکور اعلام کند.

نامه افتراق:

از آنجا که احتمالا در حوزه ای که شما متقاضی ثبت در آن هستید  اختراعات دیگری هم ثبت گردیده است. در حین فرآیند ثبت اداره اختراعات نامه ای با عنوان “نامه افتراق” به شما داده میشود. در آن ضمن معرفی اختراعات دیگر در حوزه مشابه شما، از شما می خواهد تفاوت اختراع خود با آن ها را بیان کنید. پاسخ این نامه پس از دریافت از سوی اداره اختراعات به نهاد داوری فرستاده می شود.

اعتبار گواهینامه 20 سال از زمان ثبت می باشد.

کدام نوآوری ها «اختراع» محسوب نمی شوند؟

همان گونه که پیشتر گفته شد اختراع عبارت است از یک دستگاه، روش، فرآیند یا ترکیب منحصر به فردو جدید که حاصل فکر و خلاقیت انسان باشد. اما پرسشی که اغلب به وجود می آید این است که کدام نوآوری اختراع نیست؟ یا به عبارت دیگر آیا هر نوآوری در اختراع را می توان ثبت کرد؟ پاسخ قانونگذار به این پرسش «خیر» می باشد.

قانونگذار در ماده ی 4 قانون ثبت اختراع، طرح های صنعتی و علائم تجاری به صراحت مواردی را از حیطه ی حمایت از ثبت اختراع خارج کرده است. این موارد عبارت اند از:

• کشفیات، نظریه های علمی، روش های ریاضی و آثار هنری
• طرح ها و قواعد یا روش های انجام کار تجاری و سایر فعالیت های ذهنی و اجتماعی
• روش های تشخیص و معالجه بیماری های انسان و حیوان
• منابع ژنتیک و اجزاء تشکیل دهنده آن ها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آن ها
• آن چه قبلا در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد
• اختراعاتی که بهره برداری از آن ها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.

حال می توان به خوبی دریافت که کدام نوآوری در اختراع قابل ثبت نیست. در خصوص موارد بالا، نکات زیر شایان ذکر است:

الف) جهت ثبت آثار هنری موضوع بند اول، ساز و کار ویژه ای در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش بینی شده است.

ب) هر چند مطابق بند سوم، روش های تشخیص و معالجه ی بیماری مشومول ثبت اختراع نمی شود. اما «فرآورده» هایی که جهت تشخیص یا معالجه بیماری ها می باشد چنان چه واجد شرایط دیگر باشد به عنوان اختراع قابل ثبت است.

ثبت اختراع و حقوق ناشی از ثبت آن

پیش از این گفتیم که : اختراع عبارت است از  یک دستگاه، روش، ترکیب یا فرآیند منحصر به فرد که حاصل ایده یاخلاقیت ذهنی انسان باشد. اما ثبت اختراع چه امتیازاتی برای مالک آن به ارمغان می آورد؟ جدا از مزایای معنوی داشتن گواهینامه، این ثبت منافع مادی گوناگونی برای مالک خود دارد.

بخشی از فواید ثبت، حقوقی است که قانون گذار به صراحت در « قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری » یادآور شده است. این حقوقی عبارتند از:

• بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک، مشروط به موافقت مالک آن است.
• مالک می تواند علیه هر شخصی که بدون اجازه ی او از اختراع بهره برداری کند. یا به هر نحوی به حقوق مخترع و مالک تعدی کند به دادگاه شکایت کند.

نکته: بهره برداری از اختراع به صورت های زیر است:

• در صورتی که اختراع در خصوص یک «فرآورده» باشد:

الف) ساخت، صادرات و واردات، عرضه برای فروش، فروش یا استفاده از فرآورده.

ب) ذخیره به قصد عرضه برای فروش یا استفاده از فرآورده.

• در صورتی که موضوع ثبت اختراع «فرآیند» باشد:

الف) استفاده از فرآیند

در خصوص اجازه ذخیره فرآورده که در بالا بدان اشاره شد باید توجه داشت که مجموع زمان ذخیره و فروش نباید از مدت مشخص شده در اجازه نامه بهره برداری بیشتر شود. مثلا اگر مالک اجازه بهره برداری را به مدت 2 سال داده باشد؛ بهره بردار نمی تواند تمام مدت ۲ سال را به ذخیره محصول پرداخته و پس از پایان مدت 2 سال محصول را به فروش رساند.

همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که درست است که اجازه بهره برداری شامل اجازه صادرات نیز می شود. اما اعتبار گواهینامه محدود به داخل ایران است و در صورت صادرات، در کشورهای دیگر از حقوق مالکیت فکری برخوردار نیست. مگر در موارد ثبت اختراع به صورت pct.

کدام نوآوری اختراع نیست؟

همان گونه که پیشتر گفته شد اختراع عبارت است از یک دستگاه، روش، فرآیند یا ترکیب منحصر به فردو جدید که حاصل فکر و خلاقیت انسان باشد. اما پرسشی که اغلب به وجود می آید این است: که کدام نوآوری اختراع نیست؟ یا به عبارت دیگر آیا هر نوآوری در اختراع را می توان ثبت کرد؟ پاسخ قانونگذار به این پرسش «خیر» می باشد.

قانونگذار در ماده ی 4 قانون ثبت اختراع، طرح های صنعتی و علائم تجاری به صراحت مواردی را از حیطه ی حمایت از ثبت اختراع خارج کرده است. این موارد عبارت اند از:

• کشفیات، نظریه های علمی، روش های ریاضی و آثار هنری.
• طرح ها و قواعد یا روش های انجام کار تجاری و سایر فعالیت های ذهنی و اجتماعی.
• روش های تشخیص و معالجه بیماری های انسان و حیوان.
• منابع ژنتیک و اجزاء تشکیل دهنده آن ها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آن ها.
• آن چه قبلا در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.
• اختراعاتی که بهره برداری از آن ها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.

حال می توان به خوبی دریافت که کدام نوآوری در اختراع قابل ثبت نیست.

در خصوص موارد بالا، نکات زیر شایان ذکر است:

الف) جهت ثبت آثار هنری موضوع بند اول، ساز و کار ویژه ای در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش بینی شده است.

ب) هر چند مطابق بند سوم، روش های تشخیص و معالجه ی بیماری مشومول ثبت اختراع نمی شود اما «فرآورده» هایی که جهت تشخیص یا معالجه بیماری ها می باشد چنان چه واجد شرایط دیگر باشد به عنوان اختراع قابل ثبت است.

ابطال گواهینامه اختراع

پس از ثبت اختراع، این پرسش پیش می آید که آیا گواهینامه ثبت اختراع قابل ابطال هست یا نه؟ و اگر این اتفاق رخ می دهد شیوه ی آن چیست و تبعات و نتایج آن کدام است؟

در آغاز باید اذعان داشت که بله. گواهینامه ی اختراع نیز مانند گواهینامه های طرح صنعتی و علامت تجاری قابل ابطال است. اما باید توجه داشت که ابطال اختراع امری است خلاف اصل. و بنا بر این انجام آن کاری است دشوار.

در فرآیند ثبت اختراع، پس از تایید اختراع و پیش از صدور گواهینامه، تقاضای ثبت اختراع یک نوبت در روزنامه رسمی آگهی می شود. تا چنان چه هر شخص نسبت به ثبت آن اعتراض یا ادعایی دارد ظرف مدت 30 روز اعتراض خود را به صورت رسمی اعلام تا نسبت به آن در کمسیونی که به همین منظور تشکیل گردیده رسیدگی گردد. به همین دلیل اگر 30 روز مذکور گذشته و فرآیند ثبت اختراع منتج به صدور گواهینامه گردد، ابطال آن دشوار و تنها از طریق دادگاه امکان پذیر است.

در صورت وجود چه شرایطی گواهینامه اختراع قابل ابطال است؟

ماده 18 « قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری » تصریح می دارد:

• هر ذی نفع می تواند ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید. در صورتی که ثابت کند یکی از شرایط مندرج در مواد1، 2، 4 و صدر ماده 6 و بند ج آن رعایت نشده است یا این که مالک اختراع، مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست، حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر می شود.

نکته: قانون گذار بر « ذینفع » بودن درخواست کننده تاکید کرده. بنابر این حتماً باید کسی درخواست ابطال را به دادگاه ارائه کند که در ثبت یا ابطال آن اختراع نفع یا ضرری داشته باشد.

موادی که در این ماده 18 به آن ها اشاره شده و عدم رعایت آن ها از موجبات ابطال گواهینامه اختراع است عبارت اند از:

ماده ۱ – اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای خاص را ارائه می‌کند و مشکلی را دریک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند آنها حل می‌نماید.

ماده ۲ – اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشتهباشد. و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد. و از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب می‌شود که در رشته‌ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع‌دستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز می‌شود.

ماده ۴ – موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است:

الف – کشفیات، نظریه‌های علمی، روش‌های ریاضی و آثار هنری.

ب – طرح‌ها و قواعد یا روشهای انجام کار تجاری و سایر فعالیتهای ذهنی و اجتماعی.

ج – روش‌های تشخیص و معالجه بیماریهای انسان یا حیوان.

این بند شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روشهای مزبور نمی‌شود.

د – منابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها.

هـ – آنچه قبلاً در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد.

فن یا صنعت قبلی عبارت است از هر چیزی که در نقطه‌ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا ازطریق استفاده عملی و یا هرطریق دیگر، قبل از تقاضا و یا درموارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع، افشاء شده باشد.

درصورتی که افشاء اختراع ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا درموارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم اختراع صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود.

و – اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.

ماده ۶ – اظهارنامه ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده می‌شود، باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست می‌شود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود. دارای تاریخ و امضاء بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصه‌ای از توصیف اختراع و درصورت لزوم نقشه‌های مربوطه را دربر داشته باشد. هزینه‌های ثبت اظهارنامه از درخواست کننده ثبت دریافت می‌شود.